یادداشتی به بهانه پنجم اسفند، روز مهندس:

كيفيت ساخت و ساز مسكن در ايران چگونه است؟ فاجعه بار یا با کیفیت؟

پنجم اسفند سالجاری، اولین روز مهندس در دولت تدبیر و امید است که باهدف تقدیر بحق از تلاشگران وخدمتگزاران صدیق و برجسته دولتی و خصوصی در عرصه های مختلف مهندسی کشور در تمامی استانها، با برگزاری همایش ها و جشن هایی گرامی داشته می شود.

این مناسب میمون و مبارک، بهانه اي شد تا ضمن عرض خسته نباشيد و تقدير از تمامي دست اندركاران نرم افزاري و سخت افزاري صنعت ساختمان كشور، اين سوال كليدي مطرح شود و كارشناسان و صاحب نظران و رسانه هاي مرتبط را به همفكري و تبادل نظر و كمك به دولت يازدهم و وزارت راه و شهرسازي و نظام مهندسی ساختمان کشور دعوت كنيم كه كيفيت ساخت مسكن در ايران چگونه است و چه بايد كرد؟

همه مي دانيم كه ايران كشوري حادثه خيز و بويژه زلزله خيز است. پنجم ديماه بمناسبت سالروز زلزله فاجعه بار بم "روز ملي ايمني در برابر زلزله" نامگذاري شده است، معمولا" بعد از هر حادثه طبيعي زلزله ويرانگر در يكي از مناطق كشور، براي مدتي مقوله مقاوم سازي سازه هاي ساختماني در راس اخبار و تحليل هاي خبري و كارشناسي قرار مي گيرد و بيش از هر زمان ديگري به اين ضرورت انساني و حياتي پرداخته مي شود ولي اميدواريم فراموش نشود.

سطح كيفيت در ساختمان سازي در سه پله طبقه بندي مي شود:

1. پله اول- مقاوم ساختن: آيا ساختمان‌هاي موجود و حتي ساخت و سازهاي جديد، در برابر زلزله مقاوم‌اند؟ بي‌شك پاسخ منفي است. با وجود تلاشهاي ارزنده اي كه در اين جهت انجام شده است بايد اعتراف كنيم كه بيشتر ساختمان‌هاي شهري و روستايي كشورمان، حتي ساخت و سازهاي جديد چند ساله اخير نيز در برابر زلزله اي به بزرگي زلزله بم مقاوم نيستند. اميدواريم همه دست اندركاران، مسؤلان، مجريان، ناظرين و ... تلاش كنند تا ساختمان‌ها در برابر زلزله مقاوم باشند تا در صورت وقوع زلزله، آسيب ها و تلفات انساني كاهش يابند. يكي ديگر از شاخص هاي تعيين كننده كيفيت ساختمان از نظر مقاوم بودن آن، عمر مفيد ساختمان هاست كه متاسفانه در كشورما کمتر از 30 سال برآورد شده است درحاليكه در كشورهاي پيشرفته نزديك 100 سال است و اين يعني اتلاف منابع ملي و ... با توجه به گردش مالی سالیانه 90 میلیارد دلار در صنعت ساختمان!

 پله دوم- ايمن ساختن: حال جاي اين سوال باقي است كه آيا حداكثر نياز انسانها و هموطنان مان اينست كه ساختماني مقاوم داشته باشند؟ اگر ساختمان در برابر قوي ترين زلزله احتمالي مقاوم بود، آيا اين ساختمان، ايمن است و ساكنين آن در امنيت و آسايش هستند؟ جواب قطعا" خير است و بايد انتظارات خود و مردم را از كيفيت ساخت و ساز مسكن بالاتر ببريم. متاسفانه زواياي پنهان ايمني ساختمان ها در پس مقوله مقاوم سازي، پنهان مانده و مغفول مي ماند و حتي در طرح در دست تدوين چندساله بيمه ساختمان ها در تعامل بين دولت و مجلس، فقط پوشش بيمه اي در برابر زلزله و حوادث طبيعي مد نظر است. بدون شك ساختمان هاي مقاومي در كشور هست كه خطرات جدي حريق و انفجار، برق گرفتگي، سقوط، آسانسور، گازگرفتگي و ... در آنها براي ساكنين وجود دارد.

• در همين راستا يادآوري مي شود كه به استناد گزارشات رسمي سازمان پزشكي قانوني كل كشور، ساليانه هزاران نفر از هموطنان مان در ساختمان ها قرباني حوادث تلخي چون سوختگي ناشي از حريق و انفجار، برق گرفتگي، گاز گرفتگي، سقوط، آسانسور و ... مي شوند. به اين آمار، بايد روند رو به رشد و نگران کننده قربانيان و مصدومین ناشي از حوادث كار در زمان ساخت ساختمانها در كارگاههاي ساختماني را هم اضافه كرد.
• لذا ضروريست كه با كمك همه دست اندركاران بخش هاي فرهنگي كشور، دستگاههاي مسئـول در بخش نزم افزاري و سخت افزاري ساختمان و نهادهاي قانوني و ... كه براي امنيت و حفظ جان انسانها ارزش قائـلند، براي ايمن سازي ساختمان ها -يعني فراتر از مقاوم سازي صرف-، فرهنگ سازي و بستر سازي همه جانبه قانوني، اجرايي و اطلاع رساني بشود.

تحقق اين هدف مهم يعني "ضرورت تغيير نگرش و پارادايم ذهني در ساخت مسكن كه، مقاوم سازي كافي نيست و بايد "ساختماني ايمن" بسازيم كه "مقاوم بودن" يكي از مولفه هاي ايمن بودن ساختمان است."

 پله سوم- بهينه ساختن: در كنار ضرورت و الزام ساخت ساختمان هاي ايمن، مسئـوليت دست اندركاران صنعت ساختمان تمام نشده است و بايد در ساخت و ساز به نحوه استفاده از منابع ملي اعم از مصالح و انرژي توجه و اهتمام خاص داشته باشند. بايد به اين واقعيت توجه داشت كه با توجه به پايان پذير بودن منابع توليد انرژي هاي فسيلي تجديد ناپذير و همچنين درراستاي اجراي قانون هدفمندي يارانه ها و آزاد سازي تدريجي قيمت حامل هاي انرژي -مانند كشورهاي پيشرفته دنيا- ضمن توجه كامل به ايمني ساختمان ها (ايمني در برابر زلزله و ديگر حوادث اشاره شده بعنوان زواياي پنهان ايمني)، از هم اكنون بايد در زمان طراحي و ساخت ساختمان هاي جديد، علاوه بر توجه به استفاده درست و بهينه از منابع و مصالح ساختماني از طريق اجراي كامل و صحيح مبحث 19 مقررات ملي ساختمان -كه البته نياز به بازنگري و به روز رساني جدي دارد- با تاكيد بر اولويت عايق بندي پوسته خارجي وسقف و كف ساختمان ها، انتخاب درست سيستم هاي انرژي بر از طريق توجه به راندمان و ميزان مصرف انرژي و شاخص ميزان آلايندگي هاي خروجي از دودكش انواع سيستم هاي حرارتي كه هرچند به خارج از ساختمان اما به هواي تنفسي شهر و محيط زيست وارد مي شود، به مقوله هاي مهم "مصرف بهينه انرژي، كاهش آلايندگي هوا، حفظ محيط زيست، استفاده از انرژي هاي تجديد پذير و ... "نيز بپردازيم و به تمام معنا، توجه به "رفاه و آسايش خانواده ها" را در ساخت و ساز مسكن مسئـوليت خود بدانيم. اميد است به اين مهم در اجراي قانون برچسب انرژي ساختمان و همچنين شناسنامه فني ساختمان ها توجه شود.

 جمع بندي:

در عمل به توصيه بزرگان دين مان در حديث "حَاسِبُوا قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا"، شايسته است كه همه ما  "عملكرد و كارنامه خود را مورد محاسبه قرار دهيم قبل از اينکه مورد محاسبه و رسيدگي واقع شويم".

براي گام برداشتن و پيشرفت در مسير پله هاي اشاره شده، حتي اگر نخواهيم مثل كشورهاي پيشرفته، سخن از مفاهيم جديد، زيبا، ارزشمند و كاملا" انساني آخرين پله كيفيت يعني "ساختمان يا بام سبز، مصرف انرژي كم، حفظ محيط زيست و ..." در مقوله بهينه سازي در صنعت ساختمان حرف بزنيم، ظلم بزرگ و نابخشودني است كه در ساخت و ساز، ايمني را فقط "ايمني در برابر زلزله" تعريف كنيم و خداي نكرده -همين حداقل انتظار هم- در عمل، زير سوال باشد. توجه به كيفيت ساخت و ساز مسكن، به افزايش عمر مفيد ساختمانها نيز مي انجامد.

خوبست این سوالات را همه دست اندركاران صنعت ساختمان مي توانند از خود بپرسند:

• ساختمان های ما در كدام مرحله يا كدام پله از كيفيت قرار دارند یعنی ساختمان هايي كه مي سازيم تا چه اندازه باكيفيت اند: يعني مقاوم اند يا فراتر از آن ايمن و بهينه اند، يا هرسه يا هيچ كدام؟
• خودمان از کیفیت ساختمان هایی که ساخته ایم چقدر رضایت داریم؟
• تاچه اندازه خود را شایسته تقدیر در روز مهندس می دانیم؟
• با توجه به الزام قانونی در واگذاری ساخت و ساز به مجریان ذیصلاح، تاچه اندازه خود را پایبند به این قانون می دانیم؟ یعنی تاچه اندازه ساخت و ساز کشور در دست مجریان ذیصلاح است؟

 اميداست حداقل در گذر از مفهوم مقاوم سازي به ايمن سازي، موفق عمل كنيم تا حداقل ساختماني مقاوم بسازيم كه بدون شك حق مسلم خريداران و ساكنين واحدهاي مسكوني جديدالاحداث است. اگر همين اتفاق ميمون و مبارك تحقق يابد، به هموطناني كه قرار است در داخل اين ساختمان ها سكونت يابند، خدمت بزرگي كرده ايم.

 براي تحقق اين اهداف والاي انساني و اجتماعي، انتظار مي رود همه دست اندركاران صنعت ساختمان، ضمن به روز رساني و همسوسازي مقررات ملي ساختمان ها و دستوالعمل ها و عمل به آن، بر اصول، سوگندنامه و اخلاق حرفه اي خود پايبند باشند.

 مهندس محسن زائرثابت

مدرس مراکزآموزش عالی،گروه تخصصی مکانیک

بازرس گازخانگی،تجاری وابفا،سازمان نظام مهندسی ساختمان استان گیلان